Özgür Gürbüz
Fransa’daki Marcoule nükleer tesisinde 12 Eylül 2011 tarihinde meydana gelen patlamada bir kişi hayatını kaybetti, dört kişi ise yaralandı. Patlama, Marcoule Nükleer Araştırma Merkezi’nin yanındaki Centraco Merkezi’ne ait nükleer atık fırınlarının birinde meydana geldi. Centraco, düşük seviyeli radyoaktif atıkların eritilmesi ve yakılması işiyle uğraşıyor ve Fransa’nın enerji devi EDF Grubu’na ait Socodei’nin bir alt kuruluşu.
Yetkililerin yaptığı açıklamalar bölgede bir radyasyon sızıntısı olmadığına ve kazanın “nükleer” değil endüstriyel bir kaza olarak nitelenmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Kazaya gösterilen tepkilere bakılırsa kamuoyu aynı fikirde değil. Fransa’nın nükleer karşıtı eylemcilerini bir araya toplayan Nükleerden Çıkış (Sortir du Nucléaire) adlı grup, bu açıklamalara karşın ikna olmadıklarını ve daha fazla bilgi talep ettiklerini gösteren bir açıklama yaptı. Tepkiler sadece Fransa’yla sınırlı da değil. EDF ve Areva’nın Hindistan’ın Maharashtra eyaletinde kurmak istedikleri santrale karşı kampanya yürüten eylemciler de bu haber üzerine eleştiri oklarını bir kez daha Fransız nükleer endüstrisi üzerine gönderdiler. Emekli bir hâkim olan Hindistanlı nükleer karşıtı Kolshe Patil, bir gazeteye, “Nükleer endüstrinin dünya çapında izlediği yol bu. Sadece ölümle sonuçlanan bir olayda bazı derinliği olmayan bilgiler veriliyor” açıklamasını yaptı. Nükleer endüstrinin halkın güvenini alamadığı ortada. Kazadan hemen sonra EDF’nin hisselerinin düşmesi de bunun bir başka göstergesi.
Marcoule Nükleer Merkezi (Site Nucléaire de Marcoule), Fransa’nın nükleer macerasında kritik roller üstlenmiş bir yer. 1960 yılında Fransa’nın yaptığı ilk nükleer deneme için gerekli plütonyum burada üretildi. 1955 yılında askeri amaçlar için kurulan 2 megavat gücündeki küçük nükleer reaktör 1968’e kadar çalıştırıldı. Marcoule daha sonra üç nükleer reaktöre daha ev sahipliği yaptı. En sonuncusu hızlı üretken reaktör Phenix’ti, o da 2010 yılında kapatıldı. Burası artık nükleer atıkların işlendiği bir merkez. Sökülen santrallerden gelen radyoaktif parçalar burada imha ediliyor, bazıları ise yakılıyor. 1000 megavat (MW) gücündeki ortalama bir nükleer reaktörden her yıl 400-450 ton kadar düşük seviyeli nükleer atık çıktığını düşünürseniz işlerin ne kadar yoğun olduğunu tahmin edebilirsiniz. Düşük seviyeli atıklar kendi içlerinde gruplara ayrılıyor ama genelde radyoaktif olma özelliğini 100 ila 500 yıl veya daha kısa zamanda kaybeden atıklar bu kategoride yer alıyor. Nükleer santraldeki su filtrelerinden, çalışanların giydiği önlük ve eldivenlere kadar birçok donanım ve eşya düşük seviyeli atık kabul ediliyor. Yüksek seviyeli nükleer atıklara örnek olarak ise Plütonyum-238 gösterilebilir. Plütonyum-238, nükleer santrallerden çıkan, 240 bin yıl radyoaktif kalan, doğadan ve canlılardan izole edilmesi gereken tehlikeli bir radyoaktif madde.
Fransız hükümeti yıllardır nükleer enerji konusunda büyük bir gizlilik politikası uyguluyor. Nükleer reaktörlerden üretilen elektriğin maliyeti bile açıkça söylenmiyor, zaten sübvansiyonlar yüzünden hesaplamak da kolay değil. Marcoule tesisi de bu gizlilik oyununun önemli bir parçası; Fransız nükleer devi Areva’nın kontrolünde. Areva’nın hisselerinin yüzde 80’e yakını ise CEA’nın (Nükleer ve Yenilenebilir Enerji Komisyonu), CEA da hükümet kontrolünde.
1973 yılındaki petrol krizinden sonra varını yoğunu nükleere yatıran Fransa şimdilerde hem elde ettiği teknolojik avantajı elinde tutmak, hem de ülkedeki nükleer endüstrisinin devamını sağlamak için nükleer teknolojiyi ihraç etmeye çalışıyor. Fransa’nın kendi ihtiyacından çok daha fazlasına yanıt verebilecek nükleer enerji kapasitesi Avrupa’ya elektrik satarak ayakta kalmaya çalışıyor. Avrupa ülkelerinin yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği yoluyla kendine yeter enerji sistemleri kurmaları halinde Fransa’daki nükleer endüstrinin çok zor durumda kalacağını söylemek hiç de yanlış olmaz. Fransa’nın yeni geliştirdiği üçüncü kuşak nükleer reaktörlerdeki başarısızlığı (EPR-Avrupa Basınçlı Su Reaktörü) ve bu son kaza, yabancı ülkelere ihracatla ayakta kalmayı düşünen Fransızları kara kara düşündürüyor olmalı. Şu anda Avrupa’da inşa edilen iki EPR de (Finlandiya ve Fransa) finansal ve teknik sorunlarla karşı karşıya. Finlandiya’da yapımına 2004 yılında başlanan santralin 2009’da tamamlanması gerekiyordu ama hâlâ bitirilemedi. Üç milyar avroya bitirileceği söylenen 1600 megavatlık dev reaktörün maliyeti şimdiden 5,7 milyar avroları buldu. Finlandiyalı firma ve Fransız Areva firması tahkimlik oldu. Fransa’da yapılan reaktörün de aynı sorunlarla karşılaşması, maliyetin 3 milyardan 6 milyara çıkması ve yapımın teknik / güvenlik kaynaklı aksaklıklardan dolayı gecikmesi Fransa’nın nükleer teknoloji alanındaki imajını zedeledi.
Fransa’daki bu son kaza, nükleer enerjiden çıkış için insanlığa yapılan son uyarı gibi. Dünyanın nükleer enerji konusunda örnek gösterilen ülkeleri (Japonya, Fransa) birer birer havlu atıyor. Nükleeri tüp gazla eş tutan Türkiye ise nükleer santral kurmayı ekonomi, ekoloji ve sürdürülebilir bir sanayi kavramları içerisinde değerlendirmeyi henüz başaramadığı için hâlâ eski dünya düzeninin unsuru bu tehlikeli teknolojide ısrar ediyor.