Bir Meta Üzerinden Türkiye’de Değişimi Okumak: Çay

Bu çalışmada tüketimi çok fetişleştirilen ürünlerden biri olan çay ürün/metası üretim-dolaşım-tüketim ilişkileri çerçevesinde süreç içerisinde değerlendirilerek Türkiye kapitalizmine özgü koşullar açığa çıkarılmaya çalışılacaktır. Kapitalist ilişkileri metadan analize başlamak kapitalizmin yapısal özellikleri dışında ürün/meta bazında sosyal ilişkilerin gündelik örgütlenme biçimlerini, ürünün metalaşma süreci ve ürünün metalaşmasıyla birlikte metalaşan emek gücü ve aynı zamanda metayı üreten emeğin ürünüyle kurduğu ilişkileri de analiz etmemizi kolaylaştırır.  Bu yüzden biz de bu en küçük yapı taşından başlayarak Türkiye’de kapitalizmin gelişme sürecini çay ürün/metasının kendi öyküsü üzerinden anlamaya çalışacağız.

Tükiye özelinde baktığımızda çayı meta olarak belirleyen en önemli şey tahıl üretimi gibi geçimlik üretimle başlamayıp direk sanayi ürünü olarak üretimine başlanması olmuştur. Kapitalist toplumu anlamak için bir dizi ipuçları veren ve aslında verdiği ölçüde de ipuçlarını gizleyen metalara öncelikli olarak bakmak ve meta denilen şeklin altında yatan sosyal ilişkileri açığa çıkarabilmek önemli bir başlangıç noktasıdır. Toplumsal bir ilişki olarak üretilen ve üretimin bir sonucu olarak tüketilen ancak görünende nesneler arası ilişkiler olarak algıladığımız  metalar dünyası  metanın kendisinde açığa çıkıyor. Emek ürünlerine, meta olarak üretilmeye başlandıkları anda yapışıveren ve bu nedenle meta üretiminden ayrılması olanaksız olan fetişistik yanlarını göz ardı etmemek gerekir. En çok tüketilen metalardan biri haline gelen çayın, üretimiyle bağının koparak sadece satın alınan bir meta ya da piyasada çeşitli markaları olan bir meta olarak algılanması ne gariptir. Toplumsal bir süreç olarak üretim sonucunda ortaya çıkan metaların tüketimi bireysel/özneldir. Dolayısıyla da bireysel/öznel olan alanı ifade eden tüketim de ilişkilerin belirsizleşmesi bireyin metayla kurduğu ilişkiyi metanın kendi algıladığı değeri  üzerinden kurmasıyla ilgilidir. Bir meta olarak çayın fetişistik yanı olarak tüketiminden hareketle, onu üreten emeğin özel toplumsal niteliği açığa çıkarılmaya çalışacaktır.

Makalenin tamamı: (PDF, 12 Sayfa, 60KB)