Sıcak hava dalgası, masum bir yaz gerçeği olmaktan çıkıp ölümcül bir tehlike haline geldi. Sıcakların artmasıyla sorunlar da büyüyor: Şehirler ısı adalarıyla mücadele ediyor, belediyeler eylem planları geliştiriyor. Peki, hayatı korumak için ne kadar yeşil alan ve önlem lazım?
“Sıcak hava dalgası” tabiri, eskiden kulağa hoş geliyordu: Okullar tatil, aileyle deniz kenarı ya da parkta zaman geçirmek mümkün, dondurmanın ve karpuzun tadı enfes.
Oysa son yıllarda sıcak hava dalgaları hakkında uyarı yapılan bir tehlike. Sıcakla baş etme kılavuzları ve ısı eylem planları devrede. Okullara ve hastanelere klima takılması gerekiyor.
Esas neden iklim. Almanya son 150 yılda neredeyse iki derece ısındı. Fakat uzun vadeli ortalamalar yanıltıcı olabiliyor: Almanya Meteoroloji Müdürlüğü’ne göre 2023 yılı, 1961-1990 dönemine kıyasla 2,4 derece daha sıcaktı. Ki bu değer bile yanıltıcı olabilir; zira şehirlerde binalar, yollar ve arabalar sıcaklığı depoladığı için “ısı adaları” oluşturup ortalamayı bir derece daha yukarı çekiyor.
Türkiye de sıcaklar kavurucu. Meteoroloji Genel Müdürlüğü verilerine göre 2024 ilkbaharı, son 30 yılın ortalamasından 1,8 derece daha sıcak geçti. Üstelik bu fark, salt tek mevsimlik değil: 1969 ile 2018 yılları arasındaki dönem karşılaştırıldığında Doğu Anadolu’da 1,74, Ege’de ise 1,61 derece sıcaklık artışı gözleniyor.
Sadece hava sıcaklığı değil, sıcak günlerin sayısı da artıyor. 1950’lerde Almanya'da yıllık ortalama üç gün 30 derece ve üzerinde geçerken, bu sayı 11 güne çıkmış durumda. Leipzig Üniversitesi Meteoroloji Enstitüsü’nden Dr. Karsten Haustein, “Eskiden Almanya’da her 10 yılda bir sıcak hava dalgası yaşanırken, artık her yıl yaşanıyor” diyor.
1950’lerden bu yana Türkiye’de de 30 derece ve üzeri geçen günlerin sayısı özellikle Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu’da fırladı. 2023 yılında aşırı sıcak gün sayısı 47,6 olarak kaydedildi; iklim değişikliği olmasaydı bu sayı sadece 18,8 olacaktı. 2024 yazında 76 milyon kişi, en az 30 gün boyunca aşırı sıcaklara maruz kaldı. Sıcaklık eşiği Mersin’de 90, Adana’da 82, Denizli’de 75, Diyarbakır’da 71 ve İzmir’de 53 gün aşıldı.
Küresel güney vs. sanayileşmiş ülkeler
Aşırı sıcak ve rekor kıran günler ölçülebiliyor, ama yarattıkları kötü koşullar Almanya gibi sanayileşmiş ülkelerde bir nebze “görünmez” kalıyor. Zira sıcaklıkların 50 dereceye kadar çıkabildiği Küresel Güney ülkelerinin aksine, burada insanlar sıcak çarpmasından sokak ortasında ölmüyor.
Robert Koch Enstitüsü verilerine göre 2024 yılında Almanya genelinde sıcaklara bağlı olarak bin 600 ila 4 bin 500 ölüm tespit edilmiş; bu geniş aralık bazen sebebin tam olarak anlaşılamadığını gösteriyor. Zira vücut sıcaklığı başta dengelemeye çalışır; ancak ısının vücutta yarattığı stres özellikle yaşlılar, bağışıklığı düşük kişiler, çocuklar ve psikolojik rahatsızlığı olanlar açısından tehlike yaratır.
Dosya: Aşırı hava olayları ve iklim
Aşırı yağışlar, kuraklık, sıcak hava dalgaları, fırtınalar ve orman yangınlarının şiddetleri ve sıklıklarının artmasının başlıca sebeplerinden biri iklim krizi. Aşırı hava olaylarına dair veriye dayalı ve anlaşılabilir bilgiler, korunma yöntemleri ve iklim krizine uyum sağlamak için çözüm önerileri bu dosyada.
Bu yıl Almanya’da sıcaklık artmaya devam etse de, aşırı sıcaklara bağlı ölümlerin sayısında azalma görülüyor. Sebebiyse daha iyi önlemler alınıyor olması. Artık sıcakla mücadele denince salt kural ve kılavuzlardan bahsetmiyoruz. Temel öğütler elbette halen geçerli: Yani sıcak günlerde bol sıvı tüketilmeli, fiziksel aktiviteler sabah veya akşam serinliğinde yapılmalı, gün boyunca pencere, panjur ve perdeler kapalı tutulmalı, hafif ve nefes alabilen kıyafetler giyilmeli, odalara vantilatör konmalı.
Ancak Almanya’da belediyeler gitgide daha kapsamlı önlemler de alıyor ve ısı eylem planları hazırlıyorlar. 2025 yılında bu planların Almanya genelinde uygulanması yönünde bir tavsiye karar alındı. Bu planlar sıcak hava uyarı sistemleri kurulması, kamu binalarında klimalı alanlar oluşturulması ve risk grupları için özel önlemler alınması gibi tedbirleri içeriyor.
Kentler sıcak hava dalgalarına ne kadar hazır?
Kentlerde “ısı adası” sorununu ciddiyetle ele almak gerekiyor. Bu kapsamda alınabilecek önlemler arasında serin çatılar, parklar, ağaçlandırmalar, yağmur bahçeleri ve su depolama alanları gibi yeşil altyapı sistemleri, açık renkli bina cepheleri, serin zeminler ve kentsel yeşil alanların artırılması sayılabilir. Bunu yaparken iklime uygun ağaç ve bitki türleri seçilmeli ve park bahçelerde karma bitki örtüsü ve biyoçeşitlilik teşvik edilmeli. Ne var ki, hem dünya hem de ülkemizde şehirlerin çoğu meseleyi ya henüz gündemlerine almamış ya da emekleme aşamasında. Örneğin Almanya’da 2023 yılında yapılan İklim Uyum Belediye Anketi’ne göre, ülkedeki belediyelerin sadece yüzde 12’si bir iklim uyum stratejisine sahip. Finansman ve personel eksikliği genel bir sorun.
Kentsel ısı adalarına karşı, civardaki orman ve tarım arazilerinden gelen serin havanın akışını sağlayacak koridorlarla binaların yan veya üst cephelerinde yeşil çatı sistemleri de nispeten fayda sağlayabilir. İsviçreli iklim araştırmacısı Martine Rebetez’e göre, geniş asfalt alanları yeşil alanlarla değiştiren “asfalt kaldırma” girişimleriyle sıcaklığı 5 derece aşağı çekmek mümkün. Yani yeşil alanlar sıcak hava dalgalarını durduramasa da, etkisini epey hafifletebilir.
Bu makale Almanca orijinalinden çevrilip Türkiye verileriyle güncellenerek oluşturulmuştur.