CEDAW, tüm dünya çapında cinsiyet eşitliğini yerleştirmeyi hedefleyen çok önemli bir insan hakları antlaşmasıdır. Tüm dünyadaki kadınların günlük yaşamlarında değişiklik yaratmaya katkıda bulunur.
Bu Sözleşmenin amacı bakımından "kadınlara karşı ayrımcılık" terimi siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel, kişisel veya diğer alanlardaki kadın ve erkek eşitliğine dayanan insan haklarının ve temel özgürlüklerin, medeni durumları ne olursa olsun kadınlara tanınmasını, kadınların bu haklardan yararlanmalarını veya kullanmalarını engelleme veya hükümsüz kılma amacını taşıyan veya bu sonucu doğuran cinsiyete dayalı her hangi bir ayrım, dışlama veya kısıtlama anlamına gelir. CEDAW m. 1.
Neden CEDAW’a ihtiyacımız var?
Kadınlara yönelik ayrımcılık, tüm insanların haklar ve onur bakımından doğuştan eşit olduğu şeklindeki en temel insan hakları önermesini ihlal eder. Aynı zamanda, kadınların siyasal, sosyal ve ekonomik hayata katılımlarını engeller, ekonomik büyüme ve gelişmeyi olumsuz etkiler, toplumsal refaha ulaşma şansını azaltır, yoksulluk ve yalnızlaşmaya yol açar, beslenme, sağlık hizmetleri, eğitim, öğrenim ve istihdama erişimi düşürür ve kadınların içinde yaşadıkları toplumdan dışlanmasına neden olur.
Bu metin "CEDAW’IN 40 Yılı: Uluslararası Kadın Hakları Bildirgesi" özel dosyamızdandır.
40 yıl önce, 18 Aralık 1979’da, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edildi. ABD’den Kolombiya ve Senegal’e, Polonya ve Kamboçya’ya; yazarlarımız CEDAW’ın bu ülkelerde yaşayan kadınların durumlarına, haklarına ve günlük yaşamlarında yarattığı değişiklikleri özetliyor ve yapılması gerekenleri anahatlarıyla ortaya koyuyorlar. Türkçe'ye bunlardan iki tanesini çevirdik. Diğerlerine İngilizce sayfamızdan ulaşabilirsiniz.
Peki Nedir CEDAW?
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda Aralık 1979’da kabul edildi. Sözleşme, yirmi devletin sözleşmeyi onaylamasıdan iki yıl sonra, Eylül 1981’de yürürlüğe girdi. Bu on yılın sonunda, 100’e yakın ülke sözleşmeyi kabul etti ve kırk yıl sonra taraf devlet sayısı 189’a çıktı. Sadece altı ülke (Vatikan, İran İslam Cumhuriyeti, Niue Adası, Somali, Sudan, Tonga Adası) Sözleşme ile ilgili herhangi bir adım atmazken iki ülke de (Palau Adası ve ABD) imzacı olarak kaldı.
CEDAW, tüm dünyada cinsiyet eşitliğinin hayata geçirilmesini amaçlayan çok önemli bir insan hakları antlaşmasıdır. “Kadın hakları bildirgesi” olarak da anılır çünkü kadınların eşitlik haklarının üzerinde durur, kadınlara ayrımcılık yapılmasını yasaklar ve her bir devletin sözleşmenin amaçlarına ulaşmak için atması gereken adımları ana hatlarıyla ortaya koyar. CEDAW, tüm dünyadaki kadınların günlük yaşamlarını değiştirmelerini sağlar. CEDAW, Sözleşmeyi onaylayan ülkelerde, miras hakları, mülkiyet hakları ve mali kaynaklara erişimin esirgenmesine eşlik eden şiddet, yoksulluk ve yasal korumadan yoksunluk gibi ayrımcılığın neden olduğu sonuçlara karşı mücadele etmede çok değerli bir kazanım olagelmiştir.
Altı bölümden oluşan CEDAW’ın ilk dört bölümü (m.1-16) kadın haklarına yönelik ihlallerle mücadeleye ve bu ihlalleri önlemeye, kadınların siyasal, yasal ve medeni haklarının yanı sıra sosyal ve ekonomik haklarının sağlanması ve sağlıklarının korunmasına ayrılmıştır. Kırsal bölgelerdeki, çok daha fazla baskı ve ayrımcılığa maruz kalan kadınlara özel bir önem verilmiştir. Bundan başka, kadınların evlilik ve aile yaşamında eşitlik hakkı yasalar önündeki eşitlikle birlikte savunulmaktadır. Beş ve altıncı bölümler, CEDAW Komitesinin kuruluşu ve Sözleşmenin uygulanması için gerekli prosedürlerin yanı sıra CEDAW ve diğer insan hakları sözleşmelerinin karşılıklı etkileşimini ve devletlerin yükümlülükleri ve taahhütlerini düzenler.
Sözleşmenin İşleyişi
CEDAW’ı onaylayan tüm ülkeler kadınlara yönelik her türlü ayrımcılığı ortadan kaldırmakla yükümlüdür. Taraf devletler, kadınların eşit gelişimini ve ilerlemesini sağlamak ve aynı zamanda onların da olan insan haklarından ve temel özgürlüklerden erkeklerle aynı biçimde yararlanmasının olanaklarını yaratmak zorundadır. Devletler, CEDAW komitesine düzenli aralıklarla raporlar sunmakla yükümlüdür; Komite bu raporları inceler ve devletlere CEDAW uygulamasının nasıl geliştirileceği konusunda tavsiyelerde bulunur. Komite, Sonuç Gözlemleri’ni yayınlamadan önce STK’lar gibi sivil toplum aktörlerinin görüşlerini de çoğunlukla göz önünde bulundurur.
CEDAW uygulamaları, bir başkan, bir başkan yardımcısı ve bir raportör de dahil olmak üzere 23 bağımsız uzmandan oluşan BM CEDAW Komitesi tarafından denetlenir. Uzmanlar taraf devletler tarafından seçilir ve taraf devletlerin Sözleşmenin 18. maddesi uyarınca sundukları raporların incelenmesiyle görevlidir. Bundan başka, Sözleşmeye ek ihtiyari protokol, (2000’den beri) Komiteye, Sözleşmenin ihlal edildiğine ilişkin bireysel ya da grup şikayetlerini değerlendirme yetkisi vermiştir. Komite aynı zamanda, ağır ya da sistematik Sözleşme ihlalleriyle ilgili soruşturma yürütmeye de yetkilidir.
Bir dizi makale…
Elinizdeki bu makaleler, Sözleşmenin 1979 yılında kabul edilişinin 40. yılı dolayısıyla, birkaç ülkede CEDAW uygulamasına ilişkin genel bir bakış sunuyor. ABD’den Kolombiya ve Senegal’e, Polonya ve Kamboçya’ya; yazarlarımız CEDAW’ın bu ülkelerde yaşayan kadınların durumlarında, haklarında ve günlük yaşamlarında yarattığı değişiklikleri özetliyor ve yapılması gerekenleri anahatlarıyla ortaya koyuyorlar.