HEINRICH BÖLL KİMDİR?
Almanya'nın en önemli, en tanınmış yazarları arasında yer alan Heinrich Böll, İkinci Dünya Savaşı sonrası Alman edebiyatını başka hiçbir Alman yazarının başaramadığı ölçüde etkilemiş, ona adeta damgasını vurmuştur. Denebilir ki Böll kadar dünya genelinde anlaşılmış ve benimsenmiş başka hiçbir Alman yazarı yoktur. Heinrich Böll, 1972 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne lâyık görülmüştür. Bu ödül, Köln doğumlu yazarın sokaktaki insanın yıkım, acı ve umutlarını işlerken ve kalemini otoriteye, zorbalığa ve geçmişten taşınan suçluluğa karşı mızrak edinirken sergilediği dürüstlüğü, kişisel bütünlüğü ve ilkeli çağdaşlığına karşılık bir takdir niteliğinde de olmuştur.
HEINRICH BÖLL - YAŞAMI VE ESERİ
Federal Almanya Cumhuriyeti Edebiyatı'nın en önemli, en tanınmış simalarından biri olan Heinrich Böll (1917 - 1985) kendi deyimiyle "yaşadığı zamanın bir çağdaşı olarak, bir kuşağın başından geçenlerine, gördüklerine ve işittiklerine bağlı kalarak" Alman yakın tarihinin 20. yüzyılın ortalarına ait diliminin eleştirel bakışlı tarihçisiydi. Böll, romanları ve öyküleriyle 1972 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne lâyık görülmüştür.
Heinrich Böll - Kısa bir Yaşam Öyküsü
1917- 1945 Çocukluk, Gençlik Yılları ve Savaş
1917
Heinrich Böll, Birinci Dünya Savaşı'nda açlığın en acımasız boyutlara ulaştığı 1917 yılının 21 Aralık gününde marangoz ve tahta heykel oymacısı Viktor Böll ile eşi Maria'nın 6. çocuğu olarak Köln'de dünyaya gelir. Böll'ün baba tarafından ataları, yüzyıllar önce dini sebeplerden ötürü İngiltere'den Almanya'ya göç etmiş, Alçak Ren bölgesinde Xanten kentine yerleşen gemi marangozları, anne tarafından olanlar ise çiftçi ve bira imalat ustalarıydı.
1924 - 1928
Böll, Köln'de ilkokula başlar.
1928
Böll, Köln'de Kaiser Wilhelm Devlet Lisesi'nde klasik lise eğitimine devam eder.
1929
Dünya ekonomik buhranı nedeniyle Böll ailesi, ülkedeki 3 milyon işsizle aynı kaderi paylaşır: kendi mal ve mülklerini rehin vererek borç alırlar, haciz memuru kapılarına gelir, haciz işlemleri günlük yaşantının bir parçası olmuştur.
1933 - 1936
30 Ocak 1933'de Adolf Hitler, Almanya Şansölyesi olur. Nazi terörü Köln'de de yayılmaya başlar. Böll ailesinde siyasi olaylar sıkça ve açık yüreklilikle konuşulur. Böll'ün annesi, Hitler'in seçilmesini "Bu savaş demektir!" sözleriyle yorumlar. Böll ailesinin evinde Katolik gençlik dernekleri yasadışı toplantılar yapar. Ölümünden sonra terekesinde bulunan el yazmaları, kısa öykü ve şiirlerden Böll'ün 1936 yılında yazarlığa soyunduğu anlaşılmaktadır.
1937 - 1939
Böll, 1937'de liseden mezun olur. Aynı yıl kitap satıcısı olmak için öğrenime başlasa da bir yıl sonra bu öğrenimden vazgeçer ve 1938 yılında devlet tarafında çalışma hizmetine alınır. 1939 yaz mevsiminde Köln Üniversitesi'ne kayıt yaptıran Böll aynı yılın son baharında askere alınır.
1939 - 1945 - İkinci Dünya Savaşı
Böll piyade olarak Batı (Fransa, Almanya) ve Doğu (Polonya, Sovyetler Birliği, Romanya, Macaristan) cephesine gönderilir. Asker Böll, neredeyse her gün ailesine ve 1942'de evleneceği kız arkadaşı Annemarie Cech'e mektuplar yazar.
1944
Böll'ün annesi bir hava saldırısından sonra geçirdiği kalp krizinden vefat eder. Subaylıktan sıyırmaya çalışan Böll, savaş süresince görevden alınmaya çalışır. Üniversite'ye devam edebilmek için önce askerlik hizmetinden muaf tutulmak için başvurur, sonra çeşitli hastalıklara "kapılmaya" uğraşır, izin kağıtlarının sahtelerini yapar. Böll, çatışmalarda dört kere yaralanır.
1945
Böll, Köln'e döner.
1945 - 1952 Edebiyat Kariyerinin Başlangıç Yılları
Böll, gıda fişi alabilmek için tekrar Köln Üniversitesi'ne yazılır. Ağabeyinin başına geçtiği aile marangozhanesinde vasıfsız işçi olarak işe başlar. Eşi öğretmenlik mesleğine devam eder. Böll, henüz 2003 yılında yayımlanan Sevgisiz Haç - Kreuz ohne Liebe - ve keza ölümünden sonra yayımlanan Melek Sustu - Der Engel Schwieg - gibi romanları bu dönemde yazar. Bunun yanında çok sayıda kısa öyküler kaleme alır. Bu eserlerin tümü Nazi ve savaş döneminde veya savaş sonrası dönemde geçer.
1947
Böll, Mart ayında çeşitli gazete ve dergilere ilk kısa öykülerini gönderir, Köln Üniversitesi'nden bir dönemlik izin alır, ancak bir daha üniversiteye dönmez. Böll'ün ilk çocuğu, oğlu Raimund dünyaya gelir.
1948
Böll, Haziran ayında kısa öyküleri için altıyüz Alman Markı avans alsa da kısa bir süre sonra devreye giren para reformundan dolayı bu para değerini yitirir. İkinci oğlu René doğar.
1949
Trenin Tam Saatiydi -Der Zug war pünktlich- başlıklı öyküsü yayımlanır. Telif ücretleri hayatı sürdürmeye yetmediğinden Böll çeşitli işler için başvurur: Düzeltmenine yazdığı bir mektupta "Aileme karşı bu yaşam tarzını sürdüremem" dedikten sonra ilave eder: ". bazen edebiyat alanında yapacak işlerim olduğuna inanmama rağmen aslında edebiyat uğruna eşimin ve çocuklarımın tek bir kötü an bile geçirmelerini istemem."1950
Böll, Köln Belediyesi İstatistik Dairesi'nde yardımcı eleman olarak çalışır. Aynı dönemde bir cilt kısa öyküleri yayımlanır. Oğlu Vincent dünyaya gelir.
1951
Böll, yazarlar birliği Gruppe 47'nin Bad Dürkheim'da düzenlediği bir oturuma davet edilir. Böll, Kara Koyunlar -Die Schwarzen Schafe- öyküsü nedeniyle birliğin edebiyat ödülüne lâyık görülür. Böll'ün romanı Ademoğlu Neredeydin? -Wo warst du, Adam?- yayımlanır.
1952
Böll, Köln'de prestijli bir yayınevi olan Kiepenheuer & Witsch ile sözleşme imzalar.
1953 -1959 Ünlü Romanlar
Böll Federal Almanya'nın güncel sorunlarına daha fazla eğilmeye başlar; bu dönemde genç cumhuriyetin siyasi ortamına ilişkin fikirlerini dışavurduğu makaleler daha sık görülür.
1953
Ve O Hiçbir Şey Demedi -Und sagte kein einziges Wort- adlı romanı yayımlanır. Böll, Alman Dili ve Edebiyatı Akademisi'ne üye olur.
1954
Babasız Evler -Haus ohne Hüter- adlı romanı yayımlanır.
1955
Babasız Evler Fransız yayınevleri tarafından en iyi yabancı roman ödülüne lâyık görülür. Böll, P.E.N. Yazarlar Derneği'nin Federal Almanya şubesine üye olur.
1956
Kültür dünyasının 105 önde gelen şahsiyeti (Albert Camus, Pablo Picasso, Arthur Köstler, Jean Paul Sartre, Heinrich Böll ve daha niceleri) Sovyetler Birliği'nin Macaristan ayaklanmasında, Britanya ve Fransa'nın ise Mısır'da yaşanan Süveyş krizindeki müdahalelerine karşı çağrıda bulunuyorlar.
1957
İrlanda Güncesi -Irisches Tagebuch- yayımlanır.
1958
Böll, çeşitli ödüllere lâyık görülür. Daha önce radyoda yayımlanacağı müjdelenen Katolik Bir Gence Mektup -Brief an einen jungen Katholiken- isimli çalışması, Almanya'daki Katolik cemaatinin savaş sonrası tutumunu ağır bir şekilde eleştirdiği için yayımlanamıyor. Doktor Murke'nin Suskunluk Külliyatı -Doktor Murkes gesammeltes Schweigen und andere Satiren- başlığı altında bir mizah yazıları seçkisi yayımlanır.
1959
Böll'ün Dokuz Buçukta Bilardo -Billard um halbzehn- adlı romanı yayımlanır. Böll, aynı yılda çeşitli ödüllere lâyık görülür ve Köln'de kurulan Alman Yahudiliğin tarih kütüphanesi Germania Judaica'nın kurucuları arasında yer alır.
1960 - 1963 Sanatçı ve Fikir Adamı
Böll, bu dönemde siyasi tek taraflılıkla itham ettiği Katolik kilisesinin Federal Almanya Cumhuriyeti'ndeki durumu ve eylemleri ile daha fazla ilgilenir.
1960
Böll, Hıristiyanlığı temel alarak mevcut sosyal ve siyasal sisteme karşı bir alternatif tasarlamaya çalışan Labyrinth dergisinin koeditörü olur. Böll'ün babası Köln'de vefat eder.
1961
Berlin Duvarı'nın inşasından sonra yazarların "ulusun vicdanı" olarak yüklendikleri girişimler hakkında şiddetli bir tartışma başlar. Aralarında Böll'ün de yer aldığı 23 yazar, Birleşmiş Milletler'e tüm Berlin'i BM merkezi yapmaları için çağrıda bulunur.
1962
Savaş Çıktığında -Als der Krieg ausbrach- ve Savaş Bitince -Als der Krieg zu Ende war- adlı öyküleri yayımlanır. Böll, Eylül/Ekim aylarında ilk kez Sovyetler Birliği'ni ziyaret eder.
1963
Palyaço -Ansichten eines Clowns- adlı romanı yayımlanır.
1964 - 1969 Farklı bir Almanya
Böll'ün siyasal eylemciliği bu dönemde giderek artar; öyle ki deneme niteliğindeki yazı ve konuşmalarının sayısı, roman ve öykülerine oranla giderek büyür.
1964
Birlikten Ayrılınca -Entfernung von der Truppe- adlı yönlendirici öyküsü yayımlanır.
Böll, Frankfurt Üniversitesi'nde verdiği şiirsel anlatım derslerinde "insana yakışır estetik" kuramını geliştirir.
1965
Böll, şair ve söz yazarı Wolf Biermann'a yöneltilen saldırılarından ötürü Demokratik Almanya Cumhuriyeti gazetelerini basın aracılığıyla kınar.
1966
Geniş çaplı öyküsü Bir Görev Seyahatının Sonu -Ende einer Dienstfahrt- yayımlanır.
1967
Böll, Alman Dili ve Edebiyatı Akademisi'nce Georg Büchner Ödülü'ne lâyık görülür. Ağır bir şekilde hepatit ve diyabet hastalıklarına yakalandığından ötürü aylarca yatalak kalır.
1968
Çekoslovak Yazarlar Derneği, Heinrich Böll, Louis Aragon ve Jean Paul Sartre'i Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti'ne davet eder. Daveti Ağustos ayında kabul eden Böll, Çekoslovakya'nın diğer Doğu Bloku ülkeleri tarafından işgal edilişine ve böylece Dubçek Hükümeti'nce başlatılan demokratikleşme sürecinin sona ermesine şahit olur.
1969
Böll, Almanya Yazarlar Birliği'nin (VS) kuruluş toplantısında "Tevazunun Sonu"na ilişkin konuşmasını yapar.
1970 - 1980 Sözünü Sakınmayan Nobel Ödüllü Bir Yazar
Böll, sosyal demokrat Willy Brandt'ın şansölyeliğinde, özellikle bu dönemde uygulanan Doğu politikasıyla siyasetin eskiye göre daha çok ahlaki temellere dayandığını düşünür. Yükselen terörizm dalgası nedeniyle Almanya'nın iç siyaset ortamı giderek gerginleşir. Güvenlik önlemlerinin giderek artırıldığı bir ortamda gerek Böll gerekse onun çizgisinde olan diğer aydınlar, bazı siyasetçiler ve bu siyasetçilere yakın basın organları tarafından terörizmin manevi destekçileri ilan edilirler.
1970
Heinrich Böll, Alman Yazarlar Birliği'nin birinci kongresinde, Willy Brandt'ın nezdinde "münzevilerin ittifakı" hakkında bir konuşma yapar. Böll, Almanya P.E.N. derneğinin başkanlığına seçilir.
1971
Böll, Amerikalı sivil haklar savunucusu Angela Davis'e karşı yürütülen dava nedeniyle ABD kamuoyuna çağrıda bulunur. Fotoğrafta Kadın da Vardı -Gruppenbild mit Dame- adlı romanı yayımlanır.
1972
Teröristlerin yakalanması amacıyla düzenlenen geniş çaplı bir arama tarama aksiyonunda Böll'ün evi de aranır. Heinrich Böll, Nobel Edebiyat Ödülü'ne lâyık görülür.
1973
Yazar ve aydınlara karşı yürütülen haksız kovuşturmalarda dünya genelinde bir artış vardır; Böll bu durum karşısında doğu ve batıdaki siyasetçilere "başka ülkelerin iç işlerine karışmama prensibi olarak adlandırdıkları ikiyüzlülüğe" son vermeleri için çağrıda bulunur. Böll'ün aydınların takibata uğradığı ülkeler listesinde Sovyetler Birliği, Türkiye, İspanya, Brezilya ve Portekiz'de yer almaktadır.
1974
Aleksandr Soljenitzin tutuklanır ve şiddetli protestolara rağmen Sovyetler Birliği'den sınır dışı edildikten sonra Heinrich Böll'ün evine sığınır. Katharina Blum'un Çiğnenen Onuru -Die verlorene Ehre der Katharina Blum- adlı öyküsü yayımlanır. Böll, İnsan Hakları Birliği (Liga für Menschenrechte) tarafından Carl-von-Ossietzky madalyasına lâyık görülür.
1975
Yönetmen Volker Schlöndorff, Katharina Blum'un Çiğnenen Onuru'nu sinemaya uyarlar.
1976
Böll, Katolik kilisesinden ayrılır.
1977
Fotoğrafta Kadın da Vardı sinema uyarlamasının ilk gösterimi. Federal Almanya İşverenler Sendikası başkanı Hanns Martin Schleyer'in kaçırılarak katledilmesinden sonra Böll ve diğer aydınlara karşı kamuoyunda tekrar bir kampanya başlatılır.
1978
Böll'ün de üyesi olduğu uluslararası bir komite, yıllardır hücre hapsinde tutulan yazar Kim Chi Ha'nın "insanlık namına" serbest bırakılması için Güney Kore Devlet Başkanı'na ricada bulunur.
1979
Gazeteci Rupert Neudeck, Ein Schiff für Vietnam / Vietnam İçin Bir Gemi olarak adlandırdığı ve Böll'ün de üyesi olduğu bir yardım komitesi oluşturur. Amaç, Vietnam'dan kaçıp denizin ortasında kalan Vietnamlı mültecileri kurtarmak için bir gemi kiralamaktır. Böll, Federal Almanya Cumhurbaşkanlığı'nca 1. derece Liyakat Nişanı'na lâyık görülür, ancak bu ödülü reddeder. Koruma Amaçlı Kuşatma -Fürsorgliche Belagerung- adlı romanı yayımlanır. Aralık ayında Ekvador'a yaptığı seyahat sırasında sağ bacağında ani bir damar rahatsızlığı baş gösterir; Böll, Quito'da ameliyat olur.
1980
Böll, Almanya'da tekrar bir ameliyat geçirir, sağ ayağının bir kısmı alınır. Böll, Bolivyalı kadınlardan oluşan bir delegasyon ile yaptığı görüşmeden sonra Federal Almanya Hükümeti'nin Bolivya'nın askeri müdahaleden sonraki durumunu araştıracak uluslararası bir araştırma komisyonunun kurulması için derhal Birleşmiş Milletlere başvurması gerektiğini ifade eder.
1981 - 1985 Sivil Haklar, Barış Hareketi ve Yeşiller
Böll'ün hareket kabiliyeti, rahatsızlığı nedeniyle büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Bu dönemde barış hareketinde faaldir ve Yeşiller Partisi'ne destek vermektedir.
1981
Böll'ün ilk biyografik metni olan Ne Olacak Bu Çocuğun Hali? Ya da Kitaplarla Alakalı Bir Şey -Was soll aus dem Jungen blo? werden? Oder: Irgendwas mit Büchern- yayımlanır. Böll, Avrupalı yazarların nötron bombasına ve silahlanmaya karşı çağrısını destekler; ilk büyük çaplı barış gösterisinde yaklaşık 300.000 kişilik bir kitleye hitap eder. Böll'ün yazlık evinin bir kısmı kundaklanır.
1982
Böll, başkent Bonn'da düzenlenen bir basın toplantısında Polonya'daki askeri rejimi ve ülkenin olumsuz iç siyaset ortamını protesto eder. Oğlu Raimund'un ölümü. Zorlu bir karar sürecinden sonra Köln Belediye Meclisi Böll'e Kasım ayında fahri hemşehrilik hakkını verir. Aynı yılda Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti'nce Böll'e profesörlük ünvanı da verilir.
1983
Böll, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Andropov'a yazdığı açık mektupta Nobel ödüllü Andrey Saharov hakkındaki sürgün kararının kaldırılmasını talep eder. Aralarında Böll'ün de yer aldığı altı ülkenin yazarları, ABD hükümetinin Nikaragua'daki Sandinist hükümeti düşürmeye yönelik açık seçik çabalarını kınar. Böll, seçimlerde Yeşiller'i destekler. Eylül ayında bir Amerikan kışlasının etrafını çeviren göstericilerin arasında o da yer alır.
1984
Fransız Kültür Bakanı Jack Lang, Heinrich Böll'ü Commandeur de Ordre des Arts et des Lettres nişanı ile ödüllendirir. Böll aynı yılda Danimarka Odin Tiyatrosu'nca Jens-Bjørneboe ödülüne lâyık görülür; Böll, ödül parasını Almanya Cankurtaran Hekimleri Komitesi'ne bağışlar.
1985
Alman Ordusu'nun teslim oluşunun 40. yıldönümü vesilesiyle Dört Oğluma Mektup ya da Dört Bisiklet -Brief an meine vier Söhne oder vier Fahrräder- adlı eseri yayımlanır. Böll, Temmuz ayı başında tekrar ameliyat olur. 15 Temmuz'da aslında bir sonraki ameliyata hazırlanmak üzere taburcu olur. 16 Temmuz sabahı Eifel yöresindeki Langenbroich köyündeki evinde hayata veda eder. Böll, 19 Temmuz günü gerek halkın gerekse meslektaş ve siyasetçilerin (Cumhurbaşkanı Richard von Weizsäcker de cenazede hazır bulunur) yoğun katılımı ile Köln'e yakın Bornheim-Merten'de toprağa verilir.
Böll'ün vefatından sonra Almanya'da birçok okul onun adını alır. Kasım 1987'de dostlarının girişimiyle Heinrich Böll Vakfı kurulur.